Đã có những thành quả đầu tiên từ phiên tòa lương tri dành cho nạn nhân chất độc da cam VN (tổ chức ở Paris, Pháp hồi tháng 5-2009). Đó là việc Chính phủ VN đồng ý về nguyên tắc thành lập Ủy ban Da cam như đề nghị từ phiên tòa. Và quan trọng hơn là ngày càng nhiều người đứng về lẽ phải, tham gia tích cực các hoạt động hỗ trợ nạn nhân chất độc da cam VN.
* Thưa ông, dù có những kết quả bước đầu từ phiên tòa lương tri, nhưng trong cuộc đấu tranh chính thức thì Tòa án tối cao Hoa Kỳ đã bác đơn kiện của nạn nhân VN. Có phải vụ kiện đang gặp những khó khăn không giải quyết được?
- Tòa án tối cao Mỹ không chấp nhận vụ kiện, nhưng vụ kiện chưa chấm dứt. Những vụ việc khác có khi lên đến tòa án tối cao là hết. Nhưng với vụ việc này, nạn nhân chất độc da cam có thể khởi kiện tại khu vực khác (lần kiện đầu tiên, nạn nhân VN kiện tại khu vực New York, Mỹ). Các luật sư người Mỹ đang tính toán cho việc này. Có thể tất cả sẽ được tiến hành lại từ đầu, với đơn kiện mới, nạn nhân mới, bị đơn mới… Cũng có thể nạn nhân VN sẽ khởi kiện ở một nước thứ ba mà luật pháp của họ cho phép kiện người nước ngoài vi phạm luật pháp quốc tế. Đó là những phương án, mặc dù chúng tôi chưa khẳng định sẽ thực hiện phương án nào. Nhưng có điều chắc chắn vụ kiện còn tiếp tục.
Năm năm theo đuổi vụ kiện, nay phải trở lại những bước đi đầu tiên, ông nghĩ nạn nhân VN có được chút kết quả nào từ nỗ lực của năm năm qua?
- Tôi rất cảm kích trước sự hỗ trợ của nhiều người VN và nước ngoài với nạn nhân chất độc da cam VN. Những người nước ngoài tham gia hỗ trợ trong vụ kiện này hiểu chiến tranh một cách sâu sắc. Ví dụ những nạn nhân ở Hàn Quốc, trước đây là những người lính ở phía bên kia chiến tuyến, nhưng nay họ đang gặp phải những vấn đề hậu chiến giống hệt cựu binh VN. Trước đây họ bị dối trá về tác hại của chất độc, họ đã dùng chất độc xoa lên da nhằm chống lại côn trùng như muỗi, vắt, nay họ bị bệnh về da rất nhiều.
Vụ kiện đang ở giai đoạn rất khó khăn, nhưng số luật sư tham gia lại tăng lên so với khi chúng ta bắt đầu khởi kiện năm 2004. Trong năm năm qua, các luật sư hoàn toàn không có thù lao, phải làm việc vất vả nhưng họ giữ vững lập trường vì họ có niềm tin vào lẽ phải. Trong số những người mới tham gia ủng hộ vụ kiện của nạn nhân chất độc da cam VN, có những nhân vật rất nổi tiếng như GS Cohn, chủ tịch Hội Luật gia Mỹ. Bà đã ngồi ghế thẩm phán trong phiên tòa lương tri ở Paris vừa rồi. Điều này chứng tỏ công lý với nạn nhân chất độc da cam VN là rõ ràng, và những người làm việc vì lẽ phải đã đứng lên để ủng hộ lẽ phải.
Ủy ban Da cam sẽ có bốn nhiệm vụ lớn: xác định số tiền mà các công ty hóa chất Mỹ phải đền bù cho nạn nhân, gia đình nạn nhân và tẩy độc môi trường; xác định chi phí y tế điều trị cho các nạn nhân; nghiên cứu xác định các điểm nóng da cam và kế hoạch tẩy độc; tính toán chi phí khắc phục hậu quả mà phía VN đã phải chi trả và yêu cầu bị đơn bồi thường. Nghị quyết về việc ủng hộ giải pháp giải quyết vấn đề da cam ở VN của tòa án lương tri đã được gửi đến Tổng thống Mỹ Barack Obama, Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc Ban Ki Moon, chủ tịch Hội đồng hòa bình thế giới, Chủ tịch nước VN Nguyễn Minh Triết.
Tất nhiên việc này không dễ dàng nhưng chúng ta đã làm được điều khiến người dân toàn thế giới hiểu được hậu quả của chiến tranh hóa học ở VN và trách nhiệm của nước Mỹ.
* Trong thời điểm vụ kiện đang gặp khó khăn, hướng đi của các nạn nhân chất độc da cam VN là gì, thưa ông?
- Những cuộc vận động vì công lý của chúng ta khắp thế giới đã khiến Hạ viện Mỹ mở hai phiên điều trần về vấn đề da cam ở VN tháng 6-2008 và tháng 6-2009. Chúng tôi đang tiếp tục đẩy mạnh vận động tại Hạ viện và Thượng viện Mỹ, nhằm tạo ra những đạo luật hỗ trợ nạn nhân. Đã có những nghị sĩ Mỹ có tiếng nói ủng hộ việc này. Việc vận động cho vụ kiện ngoài phiên tòa cũng đang được đẩy mạnh, với rất nhiều tổ chức như “Cứu trợ và trách nhiệm”, “Cựu chiến binh Mỹ vì hòa bình”.
Trước đây chỉ có một số người là cựu chiến binh tham gia ủng hộ nạn nhân, nhưng nay có nhiều Việt kiều đồng hành trong cuộc đấu tranh vì công lý. Nhiều người gốc Việt trước tham gia chiến tranh, nay bị ảnh hưởng bởi chất độc da cam cũng không được trợ cấp, trong khi phía Mỹ đã dành 1,52 tỉ USD/năm để trợ cấp cho cựu binh người Mỹ. Ở những vùng chưa có phong trào ủng hộ nạn nhân như vùng Nam Mỹ cũng đang đẩy mạnh những hoạt động vận động ủng hộ nạn nhân VN.
* Có một vấn đề là các hoạt động tại VN dường như đang được tiến hành rất chậm, trong khi sức khỏe của các nạn nhân ngày càng yếu, họ sẽ không thể chờ đợi được nếu cuộc đấu tranh quá dài?
- Giúp đỡ, chăm sóc nạn nhân vẫn là trách nhiệm của Nhà nước ta, nhân dân ta, chứ không phải ta chờ kết quả vụ kiện mà không chăm sóc họ. Nhà nước đã dành chừng 800 tỉ đồng/năm để trợ cấp cho nạn nhân. Nhưng việc đi đòi công lý vẫn phải kiên quyết. Bằng hình thức vụ kiện, có khi phía Mỹ chưa chấp nhận, nhưng khi còn tại vị, tổng thống Mỹ G. Bush đã dành ngân sách 3 triệu USD cho tẩy độc môi trường và hỗ trợ nạn nhân, nay Tổng thống B. Obama dành thêm 3 triệu USD nữa.
Các công ty, tổ chức phi chính phủ cũng đang có những hoạt động thực thi công lý và trách nhiệm của nước Mỹ. Còn về phía VN, mới có khoảng 27-30% nạn nhân chất độc da cam được trợ cấp thường xuyên, việc xây dựng tiêu chí để xác định nạn nhân và các hoạt động khác đều đang trong quá trình vận động, xây dựng, nhưng tôi tin Chính phủ sẽ làm kiên quyết để có tiêu chí cho nạn nhân.
Đánh dấu